Door Julia Spierings en Rita Schriemer
Stamceltransplantatie of afweeronderdrukking: wat is de optimale behandelstrategie bij diffuse cutane systemische sclerose? Een grote studie, genaamd UPSIDE, gecoördineerd vanuit het UMC Utrecht, moet antwoord geven op deze vraag.
De UPSIDE-studie is eind 2020 van start gegaan. Deze grote Europese studie heeft als doel de optimale behandelstrategie voor patiënten met diffuse cutane systemische sclerose te bepalen (met huidverstrakking over het hele lichaam). De coördinatie is in handen van prof. Jaap van Laar en dr. Julia Spierings vanuit het UMC Utrecht en de studie wordt gefinancierd door ZonMW, een organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie.
Optimale behandelstrategie voor patiënten met dcSSc
Diffuse cutane systemische sclerose (dcSSc) leidt ondanks beschikbare behandelingen, zoals cyclofosfamide en mycofenolaat mofetil (MMF), toch nog tot ernstige orgaanschade en vroegtijdig overlijden. Autologe hematopoietische stamceltransplantatie (SCT) wordt al twintig jaar ingezet in de medische behandeling bij ernstige dcSSc. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat patiënten die behandeld worden met SCT hogere overlevingskansen, minder huid- en longbetrokkenheid en meer kwaliteit van leven hadden. Maar omdat de SCT ook ernstige bijwerkingen kan hebben, wordt in de praktijk vaak pas voor SCT gekozen bij het falen van de conventionele afweeronderdrukkende behandeling. Mogelijk zou SCT als eerstelijns therapie vroeg in de ziekte minder bijwerkingen en risico’s kunnen geven en mogelijk zou het dan effectiever zijn dan later in de ziekte. Bovendien ontwikkelt een deel van de patiënten tijdens de conventionele therapie ernstige orgaanschade door ziekteactiviteit waardoor het moment om SCT in te zetten al gepasseerd is. Het is op dit moment niet duidelijk met welke behandeling het best gestart kan worden in dcSSc en wanneer SCT ingezet moet worden. Het doel van de UPSIDE-studie is dan ook de optimale behandelstrategie te bepalen voor patiënten met dcSSc; SCT als eerstelijnstherapie of als laatste behandeling wanneer afweeronderdrukkende middelen onvoldoende effectief zijn.
Direct starten of niet
De toewijzing van behandeling binnen de studie vindt plaats door middel van loting. Zowel patiënten als de behandelend arts en onderzoeker weten welke behandeling wordt gegeven (dit wordt dan ook wel een open-label studie genoemd). Patiënten loten voor studie-arm A (direct starten met SCT) of arm B (eerst een jaar maandelijks i.v. CYC en daarna een jaar MMF). In geval van achteruitgang kunnen patiënten in arm A een behandeling met afweeronderdrukkende medicatie ontvangen en in arm B kan SCT ingezet worden.
Langdurig gevolgd
De deelnemers worden vijf jaar gevolgd. In de eerste twee jaar bestaat dit uit een driemaandelijkse afspraak in het ziekenhuis en de drie jaar daarna uit een jaarlijkse visite met metingen die
overeenkomen met gebruikelijke zorg (routine bloedonderzoek, huidscore, jaarlijkse longfunctie). De controles worden zoveel mogelijk in normale zorg gepland. Zo hoeven patiënten bij deelname aan de studie niet vaker naar het ziekenhuis te komen. Na vijf jaar wordt naar verschillende uitkomsten gekeken: overleving, huidscore en longfunctie, bijwerkingen, bloedvaatjes in de nagelriem, hartfunctie, kwaliteit van leven, dagelijks functioneren, seksuele gezondheid, handmobiliteit, vermoeidheid en werk. Als patiënten voor deelname aan de studie in een ander ziekenhuis behandeld worden, dan zal de behandeling gedurende de studieduur grotendeels overgenomen worden door de studiearts. Dit gebeurt uiteraard in afstemming met de verwijzers.
Wie doen mee? * Patiënten met de diagnose diffuse cutane systemische sclerose (dcSSc, huidverstrakking over hele lichaam)
* Leeftijd tussen de 18 en 65 jaar
* Ziekteduur niet langer dan twee jaar (exclusief het Raynaudfenomeen)
* Huidscore (mRSS) groter dan 15 en/of betrokkenheid van organen (nieren, longen of hart)
De studiearts beoordeelt aan de hand van medische gegevens of aan alle criteria voor deelname wordt voldaan. Ook zal de arts een aantal onderzoeken doen om te bepalen of deelname veilig is. Deze screening bestaat uit bloed- en urineonderzoek, een longfunctietest, een echo van het hart, een drukmeting in het hart (rechtskatheterisatie) en een 24-uurs hartfilmpje.
Wat houdt deelname in? In deze studie worden geen experimentele behandelingen gegeven, maar behandelingen die al geruime tijd worden ingezet bij systemische sclerose. Bij deelname worden patiënten vijf jaar gevolgd, medische gegevens worden tijdens deze periode verzameld. Ook worden online vragenlijsten verzameld. En deelnemers hebben de mogelijkheid deel te nemen aan deelonderzoeken die zijn verbonden aan dit onderzoek, zoals aanvullende analyse van bloed.
Welke ziekenhuizen doen mee?
In totaal doen vijftien centra in Europa mee aan deze studie. In Nederland doen de vier centra mee waar stamceltransplantatie wordt aangeboden voor systemische sclerose. Het UMC Utrecht en LUMC zijn al gestart en vanaf april 2021 zal ook Amsterdam UMC open zijn voor deelname. Het Radboudumc zal later aansluiten. De deelnemende Nederlandse centra werken nauw samen met ziekenhuizen in de regio. Ook wordt voor verwijzing van patiënten voor de studie gebruikgemaakt van het ARCH-netwerk. Het is dus niet afhankelijk van het ziekenhuis waar je nu onder behandeling bent of je in aanmerking kunt komen of niet.
Patiëntpanel en peer-support Bij deze studie is een patiëntpanel betrokken. Dit panel denkt onder andere mee over de uitkomsten en informatievoorziening over de studie. Ook delen de leden hun ervaringen met systemische
sclerose en de verschillende behandelingen. Mocht je in contact willen komen met de ervaringsdeskundigen, stuur dan een mail naar: [email protected]
Wil je meedoen?
Als je geïnteresseerd bent in deelname aan de UPSIDE-studie, bespreek dit dan met je behandelend arts (reumatoloog of klinisch immunoloog). Hij of zij kan beoordelen of je in aanmerking komt voor deelname en je verwijzen naar een van de deelnemende ziekenhuizen. Je kunt je arts verwijzen naar de website www.upsidetrial.com voor meer informatie over de studie. Bij vragen kan hij of zij contact opnemen met [email protected]. Het studieteam werkt graag samen met andere ziekenhuizen in Nederland en zal de zorg en studievisites afstemmen met jou en je arts. Vragen over het onderzoek kun je ook zelf stellen via [email protected].
