Biologicals zijn medicijnen die zijn gemaakt met behulp van biotechnologische methoden. Deze medicijnen kunnen de werking van lichaamseigen stoffen nabootsen of beïnvloeden. Zo onderdrukken ze het afweersysteem. Bij veel chronische ontstekingsziekten, vooral bij reumatische aandoeningen, leiden biologicals tot zeer goede resultaten.

Toch worden biologicals niet direct voorgeschreven. De ervaring met deze middelen is relatief beperkt: de eerste biologicals kwamen pas in de jaren negentig van de vorige eeuw op de markt. Bovendien zijn de medicijnen erg duur. Een specialist mag de middelen daarom alleen voorschrijven als andere behandelingen niet werken of als je deze niet kunt verdragen (bijvoorbeeld vanwege te veel bijwerkingen of omdat je andere medicijnen gebruikt). Je arts kan vertellen onder welke voorwaarden je in jouw situatie biologicals voorgeschreven kunt krijgen.

Verschillende soorten medicijnen

Er zijn verschillende soorten biologicals en het aantal neemt snel toe: er zijn onder meer TNF-alfa blokkerende medicijnen, interleukine-receptorantagonisten, B-cel remmende medicijnen en T-cel remmende medicijnen. De verschillende groepen werken allemaal op een andere manier in op het afweersysteem. Het voert te ver om per groep uit te leggen hoe dat gebeurt. Je arts zal uitleggen welke soort biological het meest geschikt is.

Hier noemen we alleen de stofnamen en de merknamen van de medicijnen die je voorgeschreven kunt krijgen.

Bij SLE

Bij SLE viel het resultaat van biologicals tot nu toe tegen. Alleen het middel rituximab leek enig effect te sorteren. Dit middel werd voorgeschreven aan mensen die onvoldoende op de andere medicijnen reageerden en bij nierafwijkingen en bij neurologische en psychiatrische klachten. In 2011 is belimumab in Nederland op de markt gekomen: deze biological is speciaal bedoeld voor gebruik bij de behandeling van SLE.

Overzicht

Bij SLE kun je te maken krijgen met de volgende biologicals:

• belimumab (Benlysta®)
• rituximab (Mabthera®)*

* Rituximab is niet geregistreerd voor gebruik bij de behandeling van SLE. Toch wordt het regelmatig voorgeschreven.

Resultaat van de behandeling

Meestal is binnen drie tot zes maanden duidelijk wat het effect is van de behandeling. Als er onvoldoende resultaat is, zal je arts je adviseren te stoppen met het medicijn. Mogelijk kun je dan overstappen op een andere biological of een heel ander medicijn. Je arts geeft informatie over de mogelijkheden.

Toediening: zelf leren injecteren

Biologicals worden onder de huid ingespoten of per infuus toegediend. Een infuus krijg je altijd van een arts of verpleegkundige, het inspuiten kun je zelf thuis doen. Een hulpverlener zal je eerst uitleggen hoe dat moet. In de verpakking van het medicijn zit ook een duidelijke instructie.

Kies bij voorkeur steeds een andere plaats om te prikken, bijvoorbeeld in buik, dij of bovenarm. Zo voorkom je dat er littekenweefsel ontstaat.

Bijwerkingen

Bij het gebruik van biologicals kunnen veel bijwerkingen optreden, die per medicijn bovendien sterk kunnen verschillen. Kijk in de bijsluiter voor een volledig overzicht van mogelijke bijwerkingen of vraag je arts of apotheker om meer informatie. Hier vind je alleen informatie over de bijwerkingen die bij alle biologicals kunnen voorkomen.

Algemene bijwerkingen

• Op de plaats van de injectie kunnen roodheid, pijn en zwelling ontstaan. Deze klachten verdwijnen meestal na een paar dagen.
• Biologicals onderdrukken het natuurlijke afweersysteem. Door het gebruik van biologicals ben je gevoeliger voor infecties, met name voor luchtweg-, urineweg- en wondinfecties. In de bijsluiter vind je een volledig overzicht. Soms verlopen infecties ook anders, sneller en ernstiger. Meld het aan je arts als je een infectie hebt: meestal moet je stoppen met de biological tot de infectie over is.
• Voordat je met een biological begint, wordt eerst onderzocht of je geen infecties hebt: je wordt in ieder geval onderzocht op tuberculose. Meestal is er tijdens en tot enkele maanden na de behandeling ook nog controle op infecties.
• Door het gebruik van biologicals kun je ook gevoeliger zijn voor virussen. Kinderen kunnen soms eerder een kinderziekte krijgen, zoals waterpokken. Bovendien kan deze ziekte ernstiger zijn. Het is daarom aan te raden kinderen eerst te vaccineren. Overleg met de arts.
• Biologicals kunnen leiden tot afwijkingen in het bloedbeeld, bijvoorbeeld: verlaagd aantal witte of rode bloedcellen, verhoogd aantal vetten in het bloed, verhoogd cholesterol. Deze afwijkingen kunnen na enkele weken tot maanden ontstaan. Daarom zal de arts je bloed regelmatig laten controleren.

Bijzonderheden

Voor de behandeling start, krijg je uitgebreide informatie. Je krijgt onder meer te horen hoe en hoe vaak je de medicijnen moet gebruiken en wat de bijwerkingen en risico’s zijn. Ook vertelt de arts of verpleegkundige of je de biological naast andere medicijnen kunt gebruiken en hoe je de kans op een infectie zo klein mogelijk kunt maken. Is iets niet duidelijk of heb je nog vragen? Neem dan altijd contact op met je arts, verpleegkundige of apotheker.

Allergische reactie

Na het inspuiten van het medicijn kan er binnen drie tot twaalf dagen een allergische reactie ontstaan. Je kunt dan verschillende klachten krijgen, waaronder spierpijn, gewrichtspijn, koorts en huiduitslag. Meestal is de reactie niet erg en verdwijnen de klachten vanzelf weer.

Neem voor de zekerheid altijd contact op met uw arts, ook als de klachten niet ernstig zijn.

Kinderwens

Overleg met je arts als je een kinderwens hebt. Er is nog weinig bekend over de gevolgen van biologicals voor het ongeboren kind: vrouwen met een kinderwens krijgen daarom het advies tijdelijk te stoppen met de medicijnen. Mannen krijgen meestal hetzelfde advies, omdat nog niet bekend is welke invloed de biologicals op het sperma hebben.

Ook als je borstvoeding geeft, kun je beter geen biologicals gebruiken.

Kans op huidkanker

Bij gebruik van biologicals neemt de kans op huidkanker iets toe. Controleer daarom regelmatig uw huid op vreemde plekjes. Meld het aan je arts als je iets ‘raars’ ziet.

Operaties

• Overleg met je arts als je een operatie moet ondergaan. Soms is het nodig om tijdelijk te stoppen met de biologicals.
• Een ingreep bij de tandarts is geen probleem, je kunt de medicijnen gewoon blijven gebruiken.

Griepprik, vaccinaties

• Om de kans op infecties zo klein mogelijk te maken, krijg je ieder jaar de griepprik. Je krijgt hiervoor een oproep van de huisarts.
• Sommige mensen krijgen het advies om zich ook te laten inenten tegen pneumokokken. Dit zijn bacteriën die onder meer hersenvliesontsteking, bloedvergiftiging en longontsteking kunnen veroorzaken. Je krijgt van je arts meer informatie als je voor deze inenting in aanmerking komt.
• Ga je naar het buitenland? Informeer dan altijd of je vaccinaties nodig hebt. Door je te laten vaccineren maak je de kans op een infectie kleiner. Als je toch geïnfecteerd raakt, zal de infectie minder erg zijn. Sommige biologicals verminderen het effect van een vaccin. Overleg daarom met je arts wat het beste moment is om je te laten vaccineren.
• Let op: je mag geen levend vaccin (= verzwakt virus) toegediend krijgen. Levend vaccin wordt onder meer gebruikt bij vaccinaties tegen gele koorts. Ga liever niet naar landen waar je een dergelijk vaccin voor nodig hebt.

Op reis

Overleg met je arts of apotheker als je naar het buitenland gaat – zeker als het een land betreft waar de medische zorg niet zo goed is. Je arts kan aangeven waar je allemaal rekening mee moet houden: hoe je de biologicals kunt vervoeren, of je extra vaccinaties nodig hebt etcetera. De adviezen kunnen per medicijn en per situatie verschillen

• Ga liever niet naar landen waar je een levend vaccin voor nodig hebt. Bijvoorbeeld: Suriname, Brazilië, Gambia, Kenia. Kijk voor actuele informatie over de benodigde vaccins op de website van het RIVM of het Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering .
• Bewaar je medicijnen koel. Vervoer de biologicals bijvoorbeeld in een koelbox. Leg de medicijnen in de auto niet op de hoedenplank of in de kofferbak of het handschoenenkastje. Op die plaatsen kan het veel te warm worden.
• Bij de apotheek kun je een geneesmiddelenpaspoort opvragen. Dit paspoort bevat een overzicht van je medicatie, ingedeeld op de werkzame stof, zodat overal de juiste medicijnen kunnen worden gevonden. Als je naar het buitenland gaat, kun je vragen of het geneesmiddelenpaspoort in het Engels opgesteld kan worden. Zorg ervoor dat ook de naam van je arts en de naam en het telefoonnummer van het ziekenhuis erin vermeld staan.
• Heb je klachten na de reis? Neem dan contact op met je arts. Hij of zij gaat na of je een infectie hebt opgelopen. Als je tijdens de reis al klachten krijgt, kun je ter plekke naar een ziekenhuis of arts gaan.