Cytostatica zijn medicijnen die het afweersysteem onderdrukken. Ze doen dit door de celdeling te remmen. Cytostatica worden ook gebruikt bij de behandeling van kanker. Vandaar dat mensen met SLE wel eens zeggen dat ze ‘aan de chemo’ zijn of ‘chemotherapie krijgen’.

Bij SLE

Bij SLE worden cytostatica alleen in een lage dosis gebruikt. Dan onderdrukken ze het afweersysteem en remmen ze de ontstekingen.

Er zijn veel verschillende cytostatica. Bij de behandeling van SLE wordt vooral gebruik gemaakt van de middelen cyclofosfamide en methotrexaat. Het laatste middel wordt vooral toegepast bij ernstige gewrichtsklachten.

Het effect is niet onmiddellijk merkbaar. Daarom worden cytostatica vaak gecombineerd met corticosteroïden, die juist wel een snel resultaat geven.

Gezien de vele bijwerkingen worden deze middelen alleen voorgeschreven bij ernstige ontstekingen, bijvoorbeeld van de nieren of de hersenen.

Methotrexaat wordt soms gecombineerd met corticosteroïden, zodat er minder corticosteroïden nodig zijn (‘stereoïd-sparend middel’) en er minder bijwerkingen zijn.

Overzicht

• cyclofosfamide (Endoxan®)
• methotrexaat (Emthexate®, Methotrexaat, Metoject®) *

*Dit middel is niet geregistreerd voor gebruik bij de behandeling van SLE. Toch wordt het regelmatig voorgeschreven.

Bijwerkingen

• Cytostatica kunnen soms de aanmaak van bloedcellen remmen. Dit kan tot allerlei klachten leiden, waaronder een grotere vatbaarheid voor infecties, koorts, koude rillingen, bloedingen, duizeligheid en bleekheid. Tijdens de behandeling wordt bloed geprikt om de hoeveelheid bloedcellen te controleren.
• Misselijkheid en braken komen regelmatig voor.
• Bij cyclofosfamide raakt soms het slijmvlies van de blaas beschadigd. Dit kan onder meer leiden tot blaasontsteking, bloed in de urine en op de lange duur zelfs tot een gezwel in de blaas. Als je het middel via een infuus krijgt toegediend heb je minder last van deze bijwerking.
• Bij langdurig gebruik van cyclofosfamide, kan onvruchtbaarheid ontstaan. Deze onvruchtbaarheid is vaak blijvend, zowel bij mannen als bij vrouwen. Overleg met je arts als je een kinderwens hebt en hij of zij dit middel voorschrijft.
• Bij gebruik van methotrexaat krijgen mensen soms last van een pijnlijke tong, mond of keel, zweertjes in de mond, maagpijn en zuurbranden. Deze klachten ontstaan door ontsteking van de slijm- vliezen van mond, keel, slokdarm, maag en darmen. Als je hier last van krijgt kan je arts je een maagbeschermend middel voorschrijven.

Bijzonderheden

• Zorg dat je precies weet hoeveel je van deze medicijnen moet gebruiken en hoe vaak. Als iets niet duidelijk is, neem dan voor gebruik contact op met je arts of apotheker.
• Je kunt methotrexaat gebruiken in tabletvorm, maar je kunt het ook bij jezelf inspuiten (onder de huid). Als je het middel gebruikt als injectie, heb je minder kans op maagklachten.
• Methotrexaat gaat de werking van foliumzuur tegen. Daardoor kunnen allerlei klachten ontstaan. Waarschijnlijk zal je arts je ook foliumzuur voorschrijven om de bijwerkingen van methotrexaat te beperken.
• Overleg met je arts als je een kinderwens hebt en hij of zij je deze middelen voorschrijft.
• Overleg met je arts als je gevaccineerd moet worden. Bij vaccinatie (inenting) met levende micro-organismen, zoals BCG- of mazelenvaccin, kan een gegeneraliseerde infectie ontstaan. De combi- natie wordt bij voorkeur vermeden.
• Je huisgenoten en verzorgers mogen niet met deze middelen in contact komen, omdat het gevaarlijke stoffen zijn. Daarom is het belangrijk dat je de pillen niet fijnmaalt of in stukjes breekt als je moeite hebt met slikken: het risico bestaat dat je huisgenoten dan fijne deeltjes inademen. Overleg liever met je apotheker als je moeite hebt met de medicijnen. Zie ook www.apotheek.nl, onder de thema’s ‘Chemotherapie thuis’ en ‘Moeite met slikken van medicijnen’.
• Je huisgenoten en verzorgers mogen je urine, ontlasting en braaksel niet aanraken, omdat hierin ook het medicijn zit. Adviezen van de apotheker vindt u op www.apotheek.nl, onder ‘Chemotherapie thuis’.